Waarom schiet iedereen tegenwoordig meteen in de stress als de temperatuur boven de 30 graden komt? Warmtestress, nationale hitteplannen, droogtestress, code oranje, warmteprotocollen en wat te doen als je hond oververhit is? Het lijkt wel alsof het in Nederland nooit eerder warm is geweest. Zijn we al vergeten dat we vorig jaar helemáál geen mooie zomer hadden en dat half Zuid-Nederland onder water stond? Vroeger hadden we het gewoon warm of was het ‘een zomerse dag; tegenwoordig lijkt het alsof onze levens meteen gevaar lopen. Ligt het aan de media die overal bovenop springen en alles tot een hype bombarderen, of aan de talloze praatprogramma’s die naarstig op zoek zijn naar wéér een onderwerp dat ze kunnen uitmelken?
Natuurlijk moeten we bij kwetsbare mensen, zoals ouderen, baby’s, chronisch zieken en mensen in sociaal element alert zijn op extra gezondheidsrisico’s op hete dagen. Maar met een beetje gezond verstand weet de rest van Nederland echt wel dat hij in de schaduw moet blijven, genoeg moet drinken, ramen en gordijnen dicht moet houden en dat ’s nachts de ramen weer open mogen. Maar instanties zoals GGD, RIVM en KNMI buitelen tegenwoordig over ons heen met adviezen en protocollen, alsof we niet meer zelf bij machte zijn om nuchter na te denken. En gemeentes lijken er wel een wedstrijd van te maken wie het eerste het hitterecord gaat breken.
Maar in 1540 –ja u leest het goed –was het pas écht warm. Dat is vastgelegd bij een verslag van een bezoek van Keizer Karel V aan Amsterdam in dat jaar. De keizer hield het na één, snikhete en doorwaakte nacht vol muggen alweer voor gezien om nooit meer terug te keren in de stad. In de late middeleeuwen hadden ze nog geen klimaatdeskundigen. Toch is er best wat bekend over de heetste zomer ooit, die van 1540. Heel Europa ging maandenlang gebukt onder extreme hitte en droogte. Oogsten mislukten massaal, drinkwater was nauwelijks te krijgen en allerlei ziektes braken uit. Een Limburgse kapelaan beschrijft in zijn dagboek dat de boeren tijdens het maaien op het land dood neervallen door de hitte. Vele burgers bezwijken aan een zonnesteek, een hartaanval of verontreinigd drinkwater, dat uit grachten, sloten en putten wordt gehaald. De precieze temperaturen in de zomer van 1540 weten we uiteraard niet, maar er wordt wel geschreven over drooggevallen rivieren, talloze bosbranden en langdurige hitte en droogte. Het jaar gaat dan ook de boeken in als het Grote Zonnejaar, waar men generaties later nog over zal spreken. Het jaar erop –1541 –is trouwens een jaar waarvan we er nadien ook nog genoeg gekend hebben: koud en nat.
De moraal van dit verhaal? De soep wordt nooit zo heet gegeten als hij (door de media) wordt opgediend. De Engelse filosoof en staatsman Francis Bacon wist dat in de zestiende eeuw al, toen hij zei: “Silence is the sleep that nourishes wisdom”.
